संस्मरणीय मैफल

गायन: भुवनेश कोमकली

तबला: संजय देशपांडे

पेटी: व्यासमूर्ती कट्टी

भुवनेश कोमलली डॅलसला येणार हे कळाल्यापासून या मैफिली बद्दल खूप उत्सुकता होती.  खरं तर या पूर्वीच म्हणजे इंटरनेटवर त्यांचं गाणं जेव्हा ऐकलं होत तेव्हापासूनच प्रत्यक्ष मैफीलीचा योग केव्हा येतो याची मी वाट पहात होतो. भुवनेशजी वैदेहीच्या आवडत्या गायकांपैकी असल्याने ही उत्सुकता अधिकच होती. शेवटी आज ११ सप्टेबर २०१५ ला हा योग डीएफडब्ल्यू मैफिलीमुळे आला. अगदी घरगुती वातावरणात आजची मैफल पार पडली. 

(छायाचित्र अक्षय रिसबुड)

मैफिलीच्या सुरुवातीलाच तंबो-यांचे सुंदर स्वर घुमत होते. उत्तम ध्वनी योजने मुळे त्यांचा प्रभाव छान जाणवत होता (संजय दाते यांचे आभार). अगदी पहिल्या रांगेत मी सरसावून बसलो. भुवनेशजी व सर्व कलाकार स्थानापन्न झाले. तबल्यावरती श्री संजय देशपांडे व पेटीवरती श्री व्यासमूर्ती कट्टी हे उत्तम कलाकार साथीला होते. भुवनेशजींनी डोळे मिटून पहिला स्वर असा काही लावला की पुढे काय येणार आहे याची कल्पना आली. 

तेवढ्यावरती जरी मैफल संपली असती तरी मी तृप्त होवून टाळ्या वाजवल्या असत्या. काही क्षणातच ही नंद रागाची आलापी कानावर आली.  "ढूंड बन सैंया तोहे सकल बन बन" ही विलंबित तीन तालातील बंदिश सुरु झाली.  सचिन तेंडुलकर पिचवर आल्यावर आपल्या जशा अपेक्षा वाढलेल्या असतात अगदी तसं वाटत होतं. अगदी सुरेख मांडणी, बढत, अनेक सुंदर जागांनी ही बंदिश सजवलेली होती. एकेका जागेमागे किती मेहनत, किती विचार असेल हे जाणवत होतं. अत्यंत स्वाभाविकपणे राग पुढे सरकत होता. जे काही पुढे येतंय ते सगळं आपोआप व नैसर्गिकरित्या येत होतं. त्यात कुठेही ओढाताण जाणवली नाही. गायकीत कमालीची सहजता जाणवत हो्ती. काही अश्चार्याचा सुखद धक्का देणा-या जागा अगदी सहज आल्या. सचिन फॉर्मात आल्यावर जसे आत्मविश्वासाने फटके मारायला लागतो तसा रागाचा विस्तार होत होता. "ढूंड बन सैंया" मधील एखादा मधूनच येणारा जोरकस "सैंया" सुखकारक होता. आपण काय गातोय हे गायकाला उत्तम प्रकारे माहित असल्यावर गाण्यात जी स्वाभाविकता येते ती पदोपदी दिसत होती. साधारण राग सुरु झाला की रागाच्या मांडणीकडे मी जास्त लक्ष देतो. जेणेकरुन आपल्याला चार गोष्टी जास्त समजतील हा हेतू असतो. नंतर नंतर हे लक्ष बिक्ष देणं मी आपोआप विसरून नुसतं कधी ऐकू लागलो हे समजलंच नाही. सर्वात पुढच्या रांगेत असल्याने मैफिल फक्त माझ्यासाठीच चालू आहे असं वाटत होत. तदनंतर "अजहून आये श्याम बहुत दिन बीते" ही द्रुत तीन तालातील बंदिश सुरु झाली. "राजन.." गाणार नाहीत की काय असं वाटून थोडा खट्टू झालो पण या बंदिशीचा आनंद लुटला. यात संजय देशपांडे व व्यासमूर्ती कट्टी यांनी उत्तम संगत करून रंगत आणली होती. "राजन अब तो आजा" ही आवडती बंदिश सुरु झाल्यावर तर विचारायलाच नको. मन प्रसन्न प्रसन्न. यातल्या ब-याच जागा महित असल्याने ओळखीच्या जागा अल्या तर ओळखीचं कुणी भेटल्याचा आनंद तर नवीन अनपेक्षित जागा अल्या तर नाविन्याचा आनंद असा दुहेरी आनंद ही बंदिश देऊन गेली. तद नंतर गौरी बसंत मधील "आज पेरीले" ही मध्य लय तीनतालातील बंदिश गायली. या जोड रागाचे स्वरूप मला माहित नसल्याने फारसे काही बोलता येणार नाही पण बसंतवर जाणा-या सुरावटी छान होत्या.  त्यानंतर "अवधूता कुदरत की गत न्यारी" हे निर्गुणी भजन ते गायले. इथे कुमारजींची खूप आठवण आली. यानंतर मध्यंतर झाला.

मध्यंतरामध्ये गरमागरम बटाट्यावड्यांवर ताव मारला. सोबतीला जिलबी व वाफाळता चहा होताच. जया दाते व संजय दाते यांचे विशेष आभार. दर वेळी मेन्यु झकास असतो. चहा घेताना भुवनेशजींशी गप्पा झाल्या. मी हेमंत पेंडसेंकडे शिकतो हे सांगितल्यानंतर त्यांनी आपुलकीने चौकशी केली. पूर्वीची काही ओळख नसतानाही खूप मनमोकळे पणाने बोलले. छान वाटल.

मध्यंतरामध्ये अनेक ज्येष्ठ रसिकांनी कुमारजींच्या व वसुंधराताईंच्या आठवणी जागवल्या. दिनेशजींचे डोळे पाणवले. त्यांनी भुवनेशजींना जवळ घेऊन भावना मोकळ्या केल्या. वातावरण थोडे जड झाले होते. यामुळेच की काय मध्यंतरा नंतरच्या मैफिलीला मालकंसाने सुरुवात झाली. विलंबित एकतालातली "काहे री धन जागी" ही बंदिश ते खूप खुबीने गायले.  गाताना मान हलवण्याची विशेष पद्धत मध्ये मध्ये कुमारजींची आठवण करुन देत होती. अधुन मधुन मधुपजींचं गाणं ऐकत असल्याचा भास होत होता. संयत गायकीने मालकंसाच्या खोलीची जाणीव करुन दिली. नंतर द्रुत तीनतालातल्या "फूल बेदाग" ने मैफिलीत रंगत आणली. सुंदर लयकारी व ताना यांनी एक चैतन्य आणले. तदनंतर उतरा कल्याण रागातील "बैरन कैसा जादू डारा" ही कृष्णलीलांच वर्णन करणारी बंदिश गायले. या रागाबद्दल काही माहिती नसल्याने काही बोलता येणार नाही. यानंतर सर्वांची आवडती "सांवरे ऐजय्यो" ही बंदिश ’भुवनेश कोमकली’ स्टाईल ने गाऊन मैफिली मध्ये रंगत आणली. तबला व पेटीची उत्तम संगत एखाद्या गाण्याला किती छान सजवते हे पहायला मिळाले. द्रुत लयीत अंगावर कोसळणारे सुरांचे धबधबे व लयकारी मनाला रोमांचित करत होते. सांवरे प्रत्यक्षात ऐकायची खूप इच्छा होती. ती साध्य झाली. कुठल्याही सुरांवर/ शब्दांवर अनावश्यक जोर न टाकता ते गात होते.  गायक स्वत:च गाणं जेव्हा खरं एन्जॉय करतो तेव्हा ते श्रोत्यांपर्यंत जास्त पोचतं असं मला वाटतं. मानेची विशिष्ट लकबीत होणारी हालचाल ते स्वत: गाणं एन्जॉय करत होते हे दर्शवित होती. 

प्रत्येक चांगल्या गोष्टीला अंत असतो. त्या प्रमाणे भैरवीचा आलाप सुरु झाल्यावर मैफल संपत आल्याची जाणीव झाली. "धुन सुनके मनवा मगन हुवा जी" हे कबीराचं भजन भैरवीत गायलं. मनात खूप खोलवर रुजणारं भजन मनात घर करुन राहिलं. मैफल संपली पण ती संपू नये असंच वाटत होतं.

एक लक्षात राहिल अशी ही मैफल झाली. मैफिली नंतर काय बोलावं कोणाला काही सुचत नव्हतं. स्पीचलेस, अद्वितीय अशा प्रतिक्रिया काही रसिकांनी दिल्या. आवरा आवर केल्यावर भुवनेशजींची थोड्या गप्पा मारल्या. खूपच मोकळे पणाने व आपुलकीने बोलले. वैदेही नेमकी फिनिक्स ला गेलेली असल्याने तिला या मैफलीला येता आलं नाही याचं मला जास्त वाईट वाटल. तिच्या सांगण्यावरुन भुवनेशजींची सही घेतली. घरी निघालो. गाडी सुरु करुन निघालो खरा पण मनात संपूर्ण मैफल घोळत होती. 

नंद: विलंबित तीनताल

ढूंड बन सैंया तोहे सकल बन बन ।

बिधना तिहारी कोउ ना जाने

दे हो दरस मोरे प्यारे ॥

नंद: द्रुत तीनताल

अजहून आये श्याम 

बहुत दिन बीते ।

पलकन डगर बुहारू

और मग झारू सुहावे धाम॥

नंद: द्रुत तीनताल

राजन अब तो आजा रे 

थिर न रहत कजरा आंखन में।

अब ना सहूं रे पिया

छब तोरी आगयी आंखन में ।।

गौरी बसंत: मध्यलय तीनताल

आज पेरीले रंग बसंतीचीरा

आय रितुराज, कोयलरिया कूके

रंगादे रंगादे आरे रंगरेजा

आय रितुराज, कोयलरिया कूके

निर्गुणी भजन:

अवधूता, कुदरत की गत न्यारी

रंक निवाज करे वो राजा, भूपति करें भिकारी

येथे लवंगहि फल नहिं लागे, चंदन फूले न फूले

मच्छ शिकारी रमे जंगल में, सिंध समुद्रहि झूले

रेडा रूख भया, मलयागर चहूं दिशी फूटी बसा |

तीन लोक ब्रह्मांड खंड में, देखे अंध तमाशा ||

पंगुल मेरू सुमेल उलंघे, त्रिभुवन मुक्ता डोले |

गूंगा ग्यान विग्यान प्रकाशे, अनहद बाणी बोले ||

बांधी आकाश पताल पठावै, शेष स्वर्ग पर राजै |

कहे कबीरा रामु है राजा, जो कछू करें सो छाजै ||

मालकंस: विलंबित एकताल

काहे री धन जागी हो

ऐसन रात अंधियारी, जियरा नाहिं डरे हो तोरा ॥

आज मोरा रे पिया आंखन में आयो रे

निंदिया हराय, शोक उभराय गयो रे मोरा ॥

मालकंस: द्रुत तीनताल

फूल बेदाग ये बन

बन घन भरे खिरै सुंदर ॥

तरू पर लागे सोहे

बेलरिया खिरै फरै सुंदर ॥

उतरा कल्याण: अध्धा

बैरन कैसा जादू डारा

तू ने मोहा शाम हमारा ॥

कुवरी के संग आना जाना

हमसो करत बहाना ॥

सांवरे अई जइयो
जमुना किनारे मेरो गांव
जमुना किनारे मेरी ऊंची हवेली
भई बृज की गोपिका नवेली
राधा रंगीली मेरो नाम
बंसी बजा के जइयो
सांवरे आ जइयो सांवरे

मली मली के असनान करावहु
घिस घिस चन्दन कोर लगाऊ
पूजा करून सुबह शाम
माखन खाके जइयो सांवरे

खस खस रो महलों बनावहु
चुन चुन कलियन सेज बिछाऊँ
धीरे धीरे अईजइयो सांवरे

भैरवी भजन:

धुन सुनके मनवा मगन हुवा जी 

लागी समाधी गुरु चरणकी

अंत सखा दुख दूर हुवा जी ॥

सार शब्द एक कोई लागे

एचरा हंसा पाल हुवा जी ॥

शून्य शिखर पर झालर झलके

बरसत अमरित प्रेम छुवा जी ॥

कहे कबीर सुनो भई साधो

चाख चाख अल मस्त हुवा जी ॥